Przejdź do treści

IPNtv Szczecin: Cela (film dokumentalny)


Historia szczecińskiego kompleksu sądowo-więziennego sięga połowy XIX w. Główny gmach więzienia przy Elisabethstraβe 28 powstał wraz z przyległym budynkiem Sądu Krajowego w latach 1859-1860. 

W okresie nazistowskich rządów obiekt pełnił funkcję aresztu oraz zakładu karno-śledczego. To w jego murach w lutym 1943 r. osadzono katolickich księży aresztowanych przez Gestapo w ramach akcji „Fall Stettin”, których oskarżono m.in. o szpiegostwo na rzecz aliantów. Więzienie działało bez większych zakłóceń przez cały okres wojny. Dopiero 10 marca 1945 r. zarządzano ewakuację więźniów i personelu.

Najprawdopodobniej latem 1945 r. nastąpiło przejęcie obiektu przez polskie władze. Organizację szczecińskiej jednostki powierzono jej pierwszemu naczelnikowi Józefowi Mikuśkiewiczowi, który pozostał na tym stanowisku do lutego 1946 r. Cały kompleks, na który składały się dwa bloki więzienne oraz zaadaptowany na potrzeby szpitala więziennego budynek przedwojennego sądu, otoczono murem.

W kolejnych latach szczecińska placówka funkcjonowała jako Więzienie Karno-Śledcze I klasy. Osadzano tam zarówno osoby zatrzymane na czas prowadzonego śledztwa, jak i więźniów karnych, których po uprawomocnieniu się wyroku kierowano do innych więzień na terenie kraju. Wśród aresztantów nie brakowało byłych żołnierzy AK i NSZ, członków powojennego podziemia antykomunistycznego, a przede wszystkim ofiar komunistycznych represji.

W jednostce zorganizowano oddzielne oddziały męskie, kobiecy, więzienny żłobek oraz izbę chorych. Podobnie jak inne obiekty penitencjarne okresu stalinowskiego, szczecińskie więzienie było stale przepełnione, bywało, że nawet o ponad 50%. Wówczas w jednoosobowych celach przebywało po kilkunastu więźniów, a w celach o większym metrażu ich ilość dochodziła do kilkudziesięciu. Panował tam nieopisany fetor, a brak urządzeń sanitarnych, możliwości regularnej zmiany bielizny i odbywania kąpieli, sprzyjały rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Takie warunki osadzenia niewątpliwie stanowiły dla więźniów dodatkową represję. 

Na terenie więzienia w latach 1945-1956 wykonywano również wyroki kary śmierci. Egzekucje odbywały się poprzez powieszenie jak i rozstrzelanie skazanych. W ten drugi sposób wykonywano wyroki Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie, dyspozycyjnego wobec komunistycznej władzy organu, którego głównym zadaniem była neutralizacja przeciwników politycznych i zdławienie oporu społeczeństwa. 

Od 1955 r. jednostka pełniła funkcję Więzienia Centralnego, sprawując nadzór nad innymi tego typu ośrodkami funkcjonującymi w regionie. W 1970 r. zmieniła nazwę na Wojewódzki Areszt Śledczy, by sześć lat później funkcjonować jako Areszt Śledczy w Szczecinie. To m.in. tam osadzano internowanych 13 grudnia 1981 r. działaczy opozycji antykomunistycznej i członków „Solidarności”.

W 1990 r. kompleks przy ul. Kaszubskiej 28 stał się siedzibą Aresztu Śledczego w Szczecinie.